Конкурска галимнәр үзенчәлекле эшләнмәләр – яктылык ярдәмендә суыту һәм элемтәнең яңа төрен тәкъдим иттеләр.
Казан университеты тарихы музеенда яшь галимнәр арасында Казанның Е.К. Завойский исемендәге премиясенә дәгъва кылучыларның исемнәре игълан ителде. 1907 елның 28 сентябрендә электрон парамагнит резонансы күренешен беренче булып ачкан галим туа.
Премия 28 нче тапкыр тапшырыла. Анда шәһәрнең югары уку йортлары һәм фәнни-тикшеренү учреждениеләренең 35 яшькә кадәрге аспирантлары һәм яшь галимнәре катнашты. Конкурсның турыдан-туры торып катнашу этабында җиде кеше көч сынашты, алар физика-математика фәннәре өлкәсендәге эшләрен тәкъдим иттеләр. Номинантлар мөстәкыйль рәвештә оригиналь бурычлар куйган һәм аларны хәл итүдә гадәти булмаган алымнар күрсәткән проектларга өстенлек бирелде.
Конкурс лауреатларын Казан шәһәре муниципаль берәмлеге башлыгы урынбасары Гүзәл Сәгыйтова, КФУның беренче проректоры – фәнни эшчәнлек буенча проректоры Дмитрий Таюрский, РФА Казан фәнни үзәгенең Е.К. Завойский исемендәге физика-техника институты җитәкчесе Сергей Хантимеров котладылар. Чарада Физика институты директоры вазыйфаларын башкаручы Ирина Романова катнашты, номинантларны котларга коллегалары һәм студентлары, туганнары килде.
“Хакыйкать үзсүзлелек кызыксынучанлык белән үрелгән җирдә туа, диләр. Миңа калса, сезнең эш нәкъ менә шул хакта. Бу сезнең тырыш хезмәтегез, креативлыгыгыз, тырышлыгыгыз нәтиҗәсе. Яшь буынның мондый ачышлар ясарга әзер булуына без бик бәхетле”, – диде Г.Сәгыйтова үз чыгышында.
2024 елда Евгений Завойскийның электрон парамагнит резонансы ачуына 80 ел тулды.
“Быел премияне алуга конкурс аеруча зур, ул Бөек Җиңүнең 80 еллыгында уза. Хәзер сез барыгыз да югары уку йортының тарих музее булган залда торасыз. Революциягә кадәр ул Император Казан университетының капелласы була, ә сугышның авыр елларында биредә академиклар, Россия Фәннәр академиясенең академик институтлары хезмәткәрләре гаиләләре яши. Күз алдына китерәсезме, бу елларда бу бинада Евгений Завойский дөнья дәрәҗәсендәге ачыш ясый! Ул бик мөһим, фәлсәфи-танып белү характерында, чөнки дөньяда беренче мәртәбә кешелек конденсацияләнгән мохиткә, каты җисемгә эчтән карарга мөмкинлек алды, – диде вакыйганың әһәмиятен ассызыклап КФУның беренче проректоры. – Шундый бөек кешеләрдән шушы кызыксынучанлыкны, акылның эзләнүчәнлеген өйрәнергә кирәк. Ул вакытта булган барлык кыенлыкларга карамастан, Е.Завойский ачыш ясый ала”.
Пьедесталның беренче баскычында КФУ физика институтының оптика һәм нанофотоника кафедрасы ассистенты, «Гибрид оптик сенсорлар» фәнни-тикшеренү лабораториясенең кече фәнни хезмәткәре Алмаз Газизов урнашты. Икенче урында Физика институтының «Спинлы квант манипуляцияләре өчен перспектив платформалар» фәнни-тикшеренү лабораториясе хезмәткәре Алмаз Зиннәтуллин. Лидерлар өчлеген Казан дәүләт энергетика университетының сәнәгать предприятиеләрен электр белән тәэмин итү кафедрасы мөдире Тимур Петров йомгаклады. Бүләкләү күләме-1 нче, 2 нче һәм 3 нче урыннар өчен 100, 75 һәм 50 мең сум.
“Безнең беребезгә дә нәтиҗәләр турында әйтмәделәр. Соңгы секундка кадәр бу билгесез иде, һәм минем фамилиямне атаганда бик зур сюрприз булды. Нәкъ менә минем эшемне шактый югары бәяләүләре бик күңелле, – дип уртаклашты премия җиңүчесе. – Ул каты объектны җылытып кына калмыйча, җисемнәрне суыта торган инструмент та булсын өчен, аны яктылык ярдәмендә суытуга багышланган иде. Әгәр җылыту белән проблемалар килеп чыкмаса, һәрхәлдә, бу интуитив аңлашыла, суыту белән алар һәрвакыт булды. Аларны хәл итә торган ысул – комбинацион таралу, шул вакытта яктылык сыгылмалы булмаган таралу хасил була, ягъни яктылык кисәкчәләре – фотоннар – суытыла торган җисемнең температурасы исәбенә энергияне арттыралар».
Фәндә үз юлын башлап кына килүчеләргә А.Газизов үз эшләрен яратырга, яхшы фәнни җитәкче һәм коллектив сайларга, күнекмәләрне даими камилләштерергә киңәш итә.
А.Зиннәтуллин мондый конкурентлы көрәштә уңышлы нәтиҗәгә ирешү бәхете тигәнен әйтте. Физик конкурста инде икенче ел катнаша.
“Элемтә ысулларының күбесе радио, телевидение, кәрәзле телефоннарда эшли, әмма алар кулланылмый торган очраклар да була. Әйтик, калын плазма катламы белән капланган космик аппарат төшә, аның аша радиодулкыннар үтми, әмма төшүче аппарат белән элемтәне сакларга кирәк. Моның өчен башка, югарырак энергияле фотоннарга күчәргә кирәк, алар плазманың әлеге катламы аша үтеп керә ала. Без гамма-фотоннарга нигезләнгән элемтәнең яңа төрен эшләдек, ул бу проблеманы җиңәргә мөмкинлек бирә”, – дип сөйләде призер.
Яшь галимнәрнең Е.Завойский исемендәге премиясен оештыручыларга Казан Башкарма комитетының балалар һәм яшьләр эшләре комитеты, КФУ һәм КФТИ керә.
Сүз уңаеннан, иртәгә Е.К. Завойский исемендәге Халыкара премия тапшырылачак. Быел аны спин кубитлары нигезендә магнит-резонанс спектроскопиясе өлкәсендәге күренекле казанышлары өчен Кытай мәгариф министры урынбасары Цзянфэн Ду алачак.
Материалны өлешчә яки тулысынча күчереп бастырганда, шулай ук цитаталар китергәндә КФУ матбугат хезмәтенә сылтама ясарга кирәк.
Автор: Алисә Гайнетдинова, КФУның мәгълүмати сәясәт департаменты, фото: Тамара Молканова