Ул Бөек Ватан сугышы елларындагы фәннең роленә багышланган.
Казан федераль университетының Н.И. Лобачевский музеенда «Фәнни оборона линиясе» күргәзмәсе ачылды. Экспозиция КФУ музейлары дирекциясенең Ватанны саклаучылар елына багышланган күргәзмә проектлары сериясен дәвам итә һәм академик институтларның Казанга масштаблы эвакуацияләнүе, эвакуацияләнгән тикшеренүчеләрнең фәнни эше һәм аларның казанышлары ил өчен иң авыр чорда оборона сәнәгате, фронтка медицина хезмәте күрсәтү һәм башка стратегик мөһим тармакларның эшләвен тәэмин итәргә ничек ярдәм иткәнлеге турында сөйли.
Экскурсияне Лобачевский музее мөдире Андрей Афанасьев үткәрде.
1941 елның 13 июлендә СССР Фәннәр академиясен Казанга эвакуацияләү турында Карар кабул ителә. Татарстан АССР башкаласы 33 фәнни институт һәм 5 меңнән артык кеше – галимнәр, фәнни оешма хезмәткәрләре һәм аларның гаиләләре өчен вакытлыча сыену урыны була. Килүчеләр университет биналарында, шулай ук югары уку йортының хезмәткәрләре һәм профессор-укытучылар составы фатирларында урнашканнар. Аудиторияләр, лабораторияләр һәм кабинетлар илнең төп фәнни үзәкләренең берсенә әверелде.
“Чынлыкта, без сезнең белән барлык башка учреждениеләр һәм оешмалардан аерылып торган университет бергәлегендә яшибез. Без ныклы нигезгә, көчле фәнни фундаментка ия, ә иң мөһиме – без һәрвакыт тирән ихтирам белән карый торган кешеләргә ия. Бу вакыйга моңа ачык дәлил булып тора”, – дип мөрәҗәгать итте кунакларга Дәүләт Советы депутаты, Татарстан Республикасы Рәисе администрациясе ветераннар Советы Рәисе – ТР Рәисе Администрациясе җитәкчесе киңәшчесе Ирина Тереньева.
Күргәзмә материаллар белеме өлкәсендәге эшләнмәләрнең мөһим ролен ассызыклады – камилрәк янучан матдәләр, майлау һәм җилем составлары, синтетик каучуклар һәм башка полимер материаллар булдыру. Салкынга һәм бензинга чыдам синтетик каучукны ачу һәм производствога кертү тарихы аерым урын алып тора. Бу казаныш кырыс климат шартларында совет хәрби техникасының өзлексез эшләве өчен зур әһәмияткә ия иде.
“Бу чыннан да яшьләр, студентлар һәм галимнәр өчен авыр сугыш елларында тикшеренүчеләрнең батырлыгын күрсәтергә тиешле мөһим чара. Ватандашларыбызның истәлеген хөрмәтләргә һәм батырлыкларын онытмаска кирәк”, – дип ассызыклады КФУның өстәмә белем бирү буенча проректоры Илнур Хәйруллин.
Нефть-газ технологияләре өлкәсендәге казанышлар илкүләм икътисад һәм хәрби ихтыяҗлар өчен дә әһәмиятле булып чыга. Кертелгән һәм эшләп бетерелгән фәнни методлар, инженерлык алымнары һәм технологик карарлар сәнәгатьне тизләтелгән мобилизацияләү шартларында углеводород чималын чыгаруны һәм эшкәртүне оештырырга ярдәм итә.
“Шунысы игътибарга лаек, 40 ел элек, 1985 елда, Казан университеты тарихы музееның беренче директоры Стелла Владимировна Писарева шул ук исемдәге экспозицияне тәкъдим иткән. Ачылышка кадәр аның сизгер җитәкчелегендә музей хезмәткәрләре тарафыннан зур оештыру һәм тикшеренү эшләре башкарылган. Ул вакытта республика башкаласына эвакуацияләнгән күп кенә шаһитлар исән була, һәм Стелла Владимировна алар һәм аларның гаиләләре белән әңгәмәләр алып барган. Шуның нәтиҗәсендә кыйммәтле мемориаль экспонатлар җыелган”, – дип сөйләде КФУ музейлары дирекциясе директоры Светлана Фролова.
Синтетик полимерларны дәвалау максатларында яраклаштыру турындагы материаллар күргәзмәдә зур урын алып тора. Сугыш елларында Казанда СССР тарихында беренче тапкыр «Фаворский – Шостаковский бәлзәме» исеме белән билгеле яраларны, пешүләрне һәм өшүләрне эшкәртү өчен синтетик полимер кулланыла. Бу эшләнмәләр яралы хәрбиләрнең гомерләрен коткара һәм сугышка сәләтлелеген торгызуга ярдәм итә.
“Университетта эшләгән Мәскәү һәм Ленинградтан эвакуацияләнгән галимнәр арасында киләчәктә алты Нобель премиясе лауреаты булачагын искә төшермичә ярамый. Физика, химия һәм башка төгәл фәннәр өлкәсендәге барлык күренекле акыл ияләре нәкъ менә монда хезмәт куйганнар. Шуңа күрә без мондый казаныш турында горурланып сөйлибез”, – дип билгеләп үтте КФУ ветераннар Советы Президиумы әгъзасы Сергей Ионенко.
Шулай ук фәнни-тикшеренү һәм педагогик эшчәнлекнең ничек ярашуы, нинди курслар һәм лекцияләр укылуы, читтән килгән һәм җирле укытучылар арасында фәнни идеяләр алмашу турында сөйләүче экспонатлар да тәкъдим ителгән. Коллекцияләрдә сакланган уникаль архив документлары, фотоматериаллар, мемориаль әйберләр һәм көнкүреш әйберләре кертелгән. Галимнәрнең кулъязмаларына һәм язу дәфтәрләренә, фәнни тикшеренүләрнең монографияләренә һәм документаль шаһитлыкларына: соңыннан оборона производствосына кертелгән эшләнмәләрнең схемаларына, сызымнарына һәм техник документациясенә аерым игътибар бирелгән.
Моннан тыш, эвакуацияләнгәннәрнең вакытлыча яшәү урыннары интерьерларын чагылдырган рәсем сәнгате әсәрләре тәкъдим ителде. Алар шул заман атмосферасын торгызырга һәм тарихның кешелек ягын: көнкүрешен, яшәү шартларын, көндәлек кыенлыкларны һәм яңа шартларда бергәләп эшләү рухын чагылдырырга ярдәм итә. Экспозициянең мөһим өлеше булып академикларның шул чорда эшләгән һәм шәхси тормышлары турындагы истәлекләреннән өзекләр кергән документаль материаллар тора.
Шунысын да билгеләп үтәргә кирәк, күргәзмәне оештыруда Россия Фәннәр академиясенең А.Н.Фрумкин исемендәге Физик химия һәм электрохимия институты катнашкан. Экспозициягә Россия Фәннәр Академиясе Казан фәнни үзәгенең А.Е. Арбузов исемендәге Органик һәм физик химия институтының академиклар А.Е. һәм Б.А. Арбузовлар йорт-музее коллекциясеннән академик Александр Арбузовның шәхси әйберләре дә өстәлгән.
Материалны өлешчә яки тулысынча күчереп бастырганда, шулай ук цитаталар китергәндә КФУ матбугат хезмәтенә сылтама ясарга кирәк.
Автор: Әминә Морат, КФУның мәгълүмати сәясәт департаменты, автор фотосы